W świecie geologii i gemologii, rzadkość jest cechą cenioną niemal tak samo jak piękno. Jednym z najbardziej niezwykłych przykładów tej rzadkości jest kyawthuite – minerał tak unikatowy, że znany jest tylko jeden jego egzemplarz. Ten przezroczysty czerwono-pomarańczowy kamień waży zaledwie 1,61 karata (około 0,3 grama) i zajmuje szczególne miejsce zarówno w świecie naukowym, jak i w kolekcjonerskim.

Kyawthuite, odkryty w okolicach Mogok w Birmie (obecnie Myanmar), został oficjalnie uznany przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mineralogiczne (IMA) w 2015 roku. Co sprawia, że kyawthuite jest tak wyjątkowy? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy przyjrzeć się jego składowi i strukturze.

Wzór chemiczny kyawthuite to Bi3+Sb5+O4, z śladami tantalu. Jego główne składniki to bizmut (Bi) i antymon (Sb), które są metalami rzadkimi, ale ich sam niedobór nie wyjaśnia wyjątkowej rzadkości tego minerału. Według baz danych minerałów, takich jak ta z Caltech, struktura kyawthuite składa się z szachownicy oktaedrów Sb5+O6 ułożonych równolegle do atomów Bi3+​​​​.

Co ciekawe, w skorupie ziemskiej bizmutu jest więcej niż złota, a antymonu więcej niż srebra. Dlatego rzadkość kyawthuite wynika raczej ze specjalnej metody jego formowania, niż z niedoboru jego składników. Kamień ten jest niezwykle gęsty – jego gęstość jest ponad ośmiokrotnie większa od wody i dwukrotnie większa od rubinu, co sprawia, że wydaje się mniejszy niż w rzeczywistości.

Kyawthuite został odkryty przez łowców szafirów w dnie potoku w Birmie i zyskał uznanie jako minerał wyróżniający się w 2015 roku. Jego naukowy opis opublikowano dwa lata później, rzucając światło na jego niezwykłe właściwości. Nazwa minerału pochodzi od doktora Kyaw Thu, byłego geologa z Uniwersytetu w Rangunie.

Birma, miejsce narodzin kyawthuite, jest również domem dla painite – drugiego najrzadszego minerału na świecie. Zderzenie płyt tektonicznych Indii z Azją wytworzyło ogromne ciśnienie i ciepło, tworząc idealne warunki do powstawania kamieni szlachetnych. Niestety, długoletnie konflikty i międzynarodowe sankcje mogły sprawić, że wiele próbek tych rzadkich minerałów nie zostało naukowo zbadanych​​.

Dla miłośników rzadkich kamieni szlachetnych istotne może być to, że istnieje syntetyczna replika kyawthuite. Nie ma więc potrzeby kradzieży jedynego egzemplarza na świecie, który przechowywany jest w Muzeum Historii Naturalnej hrabstwa Los Angeles​​.