Rada Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) zdecydowanie potępiła działania wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy, podjęła decyzję o zamrożeniu statusu Rosji w organizacji na czas nieokreślony oraz zabroniła rozpoczynania nowych projektów z rosyjskim rządem i instytucjami rosyjskimi. Tak wynika z oświadczenia szefa CERN Fabioli Gianotti, opublikowanego po posiedzeniu Rady.

Współpraca Rosjan z CERN-em rozpoczęła się już w czasach sowieckich, kiedy sowieccy fizycy przybyli do pracy nad akceleratorami. Po rozpadzie Związku Radzieckiego współpracę Rosji z CERN regulowała umowa dwustronna podpisana 30 października 1993 r. oraz protokoły do niej zawarte. Rosyjscy naukowcy i inżynierowie wnieśli znaczący wkład w zaprojektowanie i budowę Wielkiego Zderzacza Hadronów.

Rosja miała status obserwatora w CERN, co oznaczało, że Federacja Rosyjska nie wpłacała składek do budżetu organizacji, nie mogła głosować w zarządzie CERN, ale mogła uczestniczyć w projektach badawczych zarówno finansowo, jak i sprzętowo. W 2012 roku strona rosyjska wystąpiła o członkostwo stowarzyszone. Status ten dawał możliwość uczestniczenia w posiedzeniach Rady bez prawa głosu, prawa do udziału w przetargach na dostawę sprzętu, ale konieczne było uiszczenie opłat, tj. około dziesięciu milionów euro rocznie. W marcu 2018 r. Federacja Rosyjska wycofała swój wniosek o członkostwo. W tym czasie urzędnicy twierdzili, że stosunki między Rosją a CERN zostaną określone w zaktualizowanej umowie dwustronnej.

Nowa umowa została podpisana w kwietniu 2019 roku. Stwierdzono wówczas, że Rosja jest nadal zainteresowana udziałem w eksperymentach w Wielkim Zderzaczu Hadronów oraz w programie modernizacji tego akceleratora, w rozwoju zderzaczy nowej generacji. CERN zadeklarował z kolei, że chciałby uczestniczyć w rosyjskich projektach z zakresu fizyki jądrowej i fizyki cząstek elementarnych – w szczególności w eksperymentach przy reaktorze PIK i zderzaczu elektron-pozyton w Syberyjskim Instytucie im. Budkera.

Po wybuchu działań wojennych na Ukrainie setki rosyjskich fizyków współpracujących z CERN podpisało list otwarty (lista sygnatariuszy została usunięta po ostatnich zmianach w rosyjskim prawie). W liście zaprotestowali przeciwko działaniom rosyjskiego kierownictwa i wyrazili solidarność z petycją rosyjskich naukowców i dziennikarzy, opublikowaną na stronie internetowej gazety Troitsky Variant.

Rada CERN w swojej uchwale zadeklarowała, że będzie promować inicjatywy mające na celu wspieranie ukraińskich naukowców oraz ukraińskie projekty w dziedzinie fizyki wysokich energii. Jednocześnie Rosja jest pozbawiona na czas nieokreślony statusu obserwatora w organizacji, nie można rozpocząć nowych projektów z Federacją Rosyjską i organizacjami rosyjskimi. Dokument stwierdza, że kierownictwo CERN będzie przestrzegać reżimu międzynarodowych sankcji nałożonych na Rosję.

Jednocześnie CERN wyraża poparcie dla protestujących przeciwko wrogim działaniom przedstawicieli rosyjskiego środowiska naukowego.